Geneza zbrodni

forum-0431102831-1

armia-czerwona_polishborder17091939___kolumny-piechoty-sowieckiej-wkraczaja%cc%a8ce-do-polski-17-09-1939

Armia Czerwona_Polishborder17091939___Kolumny piechoty sowieckiej wkraczające do Polski 17.09.1939

pap_19390917_002

forum-0427852701

Atak sowiecki na Polskę był realizacją paktu Ribbentrop-Mołotow, zbrodniczego układu między III Rzeszą a Związkiem Radzieckim. Sojusz ten zakładał rozbiór Rzeczpospolitej.
Zaatakowana z dwóch stron, osamotniona przez zachodnich sprzymierzeńców Polska nie była w stanie – pomimo bohaterskiej obrony – przeciwstawić się najeźdźcom. Kraj, podzielony na niemiecką i sowiecką strefę wpływów, znalazł się pod okupacją.

1 WRZEŚNIA 1939 ROKU NAZISTOWSKIE NIEMCY NAPADŁY NA POLSKĘ. ROZPOCZĘŁA SIĘ II WOJNA ŚWIATOWA. KILKANAŚCIE DNI PÓŹNIEJ, 17 WRZEŚNIA, RZECZPOSPOLITA PRZYJĘŁA KOLEJNY CIOS – NA JEJ WSCHODNIE TERENY NAJECHAŁA ARMIA CZERWONA.

IV rozbiór Polski

W ręce sowieckie wpadłem 20 września 1939 roku we Włodzimierzu Wołyńskim. Otoczyli nas żołnierze sowieccy, obrabowali z wartościowych przedmiotów osobistych. (RWE, 1960)

forum-0224142733-2-1

forum-0224142733 (2) (1)

Jesienią 1939 roku do niewoli dostało się ok. 240-250 tys. żołnierzy, funkcjonariuszy Policji Państwowej, Korpusu Ochrony Pogranicza i Straży Granicznej, w tym ok. 10 tys. oficerów. Ok. 125 tys. zatrzymanych, głównie szeregowych, zostało zwolnionych. Reszta, co stanowiło rażące naruszenie prawa międzynarodowego, przeszła spod nadzoru Armii Czerwonej w ręce sowieckiej policji politycznej – NKWD. Tysiące żołnierzy zostało skierowanych do obozów pracy. Pozostali mieli zasilić 10 nowo utworzonych obozów jenieckich.
Oficerowie – a także policjanci, właściciele ziemscy, urzędnicy, członkowie konspiracyjnych organizacji antysowieckich – byli również przetrzymywani w więzieniach na terenie zajętych przez Armię Czerwoną Kresów Wschodnich. 18 632 aresztowanych (w tym 10 685 Polaków) przebywało m.in. w więzieniach Łucka, Brześcia, Lwowa oraz Drohobycza.

RADZIECKA OKUPACJA PRZYNIOSŁA STRASZLIWE REPRESJE, W TYM, OD LUTEGO 1940 ROKU, MASOWE DEPORTACJE POLAKÓW W GŁĄB ZSRR ORAZ ARESZTOWANIA.

W sowieckiej niewoli

W obozie ustaliliśmy prosty sposób postępowania: trzymać się regulaminów, zachować tradycję i uważać Rosjan za takich samych wrogów jak Niemcy. (RWE, 1963)


forum-0428773480

forum-0401717098-1

forum-0401717098 (1)

Oprawcy nie traktowali jeńców w taki sam sposób. Celem Stalina było zatarcie śladów polskiej państwowości. Dlatego ostrze represji skierowano przede wszystkim przeciwko tym, którzy w oczach Sowietów stanowili największe zagrożenie dla komunistycznej władzy. Chodziło o oficerów, ludzi wykształconych, zaangażowanych w służbę ojczyźnie, stanowiących elitę intelektualną i przywódczą przedwojennej Polski.
Dla tej grupy jeńców NKWD utworzyło trzy obozy specjalne. Kozielsk i Starobielsk – dla oficerów oraz wyższych urzędników państwowych i wojskowych – oraz Ostaszków, głównie dla policjantów, żandarmów, strażników więziennych. 29 grudnia 1939 roku w miejscach tych przebywało 15 105 jeńców.
W obozach planowano łamać morale jeńców, poddawać inwigilacji (by wyłowić &#8222;kontrrewolucjonistów&#8221;) i indoktrynacji (by wykorzenić przywiązanie do Polski i, być może, przeciągnąć na swoją stronę). Jeńców z Ostaszkowa zamierzano wysyłać do obozów pracy przymusowej na Kamczatkę.

Obozy specjalne NKWD

forum-0428270050

forum-0431207647-1

forum-0431207647 (1)

42-37053_g

42-37056_g

42-37059_g

42-37062_g

Początek wniosku Ławrientija Berii brzmiał następująco:
&#8222;W obozach NKWD ZSRR dla jeńców wojennych i w więzieniach zachodnich obwodów Ukrainy i Białorusi w chwili obecnej przetrzymywana jest wielka liczba byłych oficerów armii polskiej, byłych pracowników polskiej policji i organów wywiadu, członków polskich nacjonalistycznych k-r [kontrrewolucyjnych] partii, członków ujawnionych k-r [kontrrewolucyjnych] organizacji powstańczych, zbiegów i in. Wszyscy oni są zawziętymi wrogami władzy sowieckiej, pełnymi nienawiści do ustroju sowieckiego.
Jeńcy wojenni, oficerowie i policjanci przebywając w obozach próbują kontynuować działalność k-r [kontrrewolucyjną] i prowadzą antyradziecką agitację. Każdy z nich tylko czeka na uwolnienie, aby mieć możliwość aktywnego włączenia się do walki przeciwko władzy radzieckiej&#8221;.
*** 
W poprzek strony podpisało się czterech członków Biura Politycznego WKP(b), czyli Wszechzwiązkowej Komunistycznej Partii (bolszewików):
Józef Stalin – sekretarz generalny WKP(b); 
Klimient Woroszyłow – zastępca przewodniczącego Rady Komisarzy Ludowych ZSRR i komisarz ludowy (minister) obrony; 
Wiaczesław Mołotow – przewodniczący Rady Komisarzy Ludowych ZSRR i komisarz ludowy (minister) spraw zagranicznych; 
Anastas Mikojan – wiceprzewodniczący Rady Komisarzy Ludowych ZSRR.
Poza tym na marginesie zanotowano: 
&#8222;Kalinin &#8211; za, Kaganowicz &#8211; za&#8221; (Michaił Kalinin – przewodniczący Prezydium Rady Najwyższej ZSRR; Łazar Kaganowicz – wiceprzewodniczący Rady Komisarzy Ludowych ZSRR).

"Wszyscy oni są zawziętymi wrogami władzy sowieckiej"

Na drugiej stronie wniosku następowało przedstawienie dokładnych danych na temat jeńców i więźniów:
&#8222;W obozach dla jeńców wojennych przetrzymywanych jest ogółem (nie licząc żołnierzy i kadry podoficerskiej) – 14.736 byłych oficerów, urzędników, obszarników, policjantów, żandarmów, dozorców więziennych, osadników i agentów wywiadu – według narodowości ponad 97% Polaków.
Wśród nich jest: 
Generałów, pułkowników i podpułkowników – 295 
Majorów i kapitanów – 2.080 
Poruczników, podporuczników i chorążych – 6.049 
Oficerów i młodszych dowódców policji, straży granicznej i żandarmerii – 1.030 
Szeregowych policjantów, żandarmów, dozorców więziennych i agentów wywiadu – 5.138 
Urzędników, obszarników, księży i osadników [wojskowych] – 144
W więzieniach zachodnich obwodów Ukrainy i Białorusi przetrzymywanych jest ogółem 18.632 aresztowanych (wśród nich 10.685 Polaków), w tej liczbie: 
byłych oficerów – 1.207 
byłych policjantów, agentów wywiadu i żandarmów – 5.141 
Szpiegów i dywersantów – 347 
Byłych obszarników, fabrykantów i urzędników – 465 
Członków różnorakich k-r [kontrrewolucyjnych] i powstańczych organizacji i różnych k-r [kontrrewolucyjnych] elementów – 5345 
Zbiegów – 6.127&#8243;.

Od generałów po fabrykantów 

Dalej, już jako tekst uchwały, następował wyrok:
&#8222;Biorąc pod uwagę, że wszyscy oni są zatwardziałymi i niepoprawnymi wrogami władzy sowieckiej, NKWD ZSRR uważa za niezbędne:
I. Polecić NKWD ZSRR:
1) Sprawy znajdujących się w obozach dla jeńców wojennych 14.700 osób, byłych polskich oficerów, urzędników, obszarników, policjantów, agentów wywiadu, żandarmów, osadników i dozorców więziennych,
2) jak też sprawy aresztowanych i znajdujących się w więzieniach w zachodnich obwodach Ukrainy i Białorusi 11.000 osób, członków różnorakich k-r [kontrrewolucyjnych] szpiegowskich i dywersyjnych organizacji, byłych obszarników, fabrykantów, byłych polskich oficerów, urzędników i zbiegów &#8211;
&#8211; rozpatrzyć w trybie specjalnym, z zastosowaniem wobec nich najwyższego wymiaru kary – rozstrzelania.
II. Sprawy rozpatrzyć bez wzywania aresztowanych i bez przedstawiania zarzutów, decyzji o zakończeniu śledztwa i aktu oskarżenia – w następującym trybie: 
a) wobec osób znajdujących się w obozach dla jeńców wojennych – według informacji przekazywanych przez Zarząd ds. Jeńców Wojennych NKWD ZSRR, 
b) wobec osób aresztowanych – według informacji z akt przekazywanych przez NKWD USRR i NKWD BSRR&#8221;.

"Bez wzywania aresztowanych i bez przedstawiania zarzutów"

Końcowe zdania dokumentu wskazywały na osoby, które będą odpowiedzialne za wykonanie wyroku. Nazwisko (najprawdopodobniej) Berii zostało przekreślone przez Stalina, który wpisał na to miejsce Kobułowa.
&#8222;Rozpatrzenie spraw i powzięcie uchwały zlecić trójce w składzie t. t. [skreślone ręcznie nazwisko najprawdopodobniej Berii) Mierkułow, [dopisane ręcznie] Kabułow i Basztakow (naczelnik I Spec-wydziału NKWD ZSRR)&#8221;.
Cały dokument został podpisany przez Ławrientija Berię, który dopisał również adnotację: „Wyk.[onał? onać?]”

"Wyk."

Na dokumenty w tej sprawie, datowane 5 marca 1940 roku, składają się: tajny wniosek szefa NKWD Ławrientija Berii do przywódcy Związku Radzieckiego Józefa Stalina oraz uchwała Biura Politycznego Komitetu Centralnego Wszechzwiązkowej Komunistycznej Partii (bolszewików) zatwierdzająca ten wniosek.

DECYZJA O WYMORDOWANIU POLSKICH OBYWATELI PRZETRZYMYWANYCH W OBOZACH SPECJALNYCH I W WIĘZIENIACH NKWD ZAPADŁA NA SAMYM SZCZYCIE SOWIECKIEJ WŁADZY.&nbsp;

Wyrok śmierci

Mord

122603339-1-2

122603339 (1)

122603286-1

122603286 (1)

126662710-1

126662710 (1)

Ziemie polskie anektowane lub okupowane przez Niemców po 1 września 1939 r.

Tereny polskie włączone do ZSRR po 17 września 1939 r.

Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich

Obszar zajęty przez Republikę Litewską w 1939 r.

W więzieniach we Lwowie, Łucku, Równem, Drohobyczu, Stanisławowie i Tarnopolu (na terenach II RP okupowanych przez ZSRR) NKWD przetrzymywało tysiące polskich obywateli. Decyzją najwyższych władz sowieckich z 5 marca 1940 roku mieli oni zostać, wraz z jeńcami trzech obozów specjalnych NKWD oraz więźniami z tzw. Zachodniej Białorusi, rozstrzelani.    
Zatrzymanych przewożono do więzień w Kijowie, Charkowie i Chersoniu i najprawdopodobniej tam mordowano. Co do miejsc pochówku – dotychczas udało się ustalić jedno: w podkijowskiej Bykowni.
5 maja 1994 roku zastępca szefa Służby Bezpieczeństwa w Kijowie Andrej Chomicz przekazał zastępcy Prokuratora Generalnego RP Stefanowi Śnieżko dokument nazywany ukraińską listą katyńską. Spis ten zawiera nazwiska 3435 obywateli polskich zamordowanych przez NKWD w 1940 roku na terenie dzisiejszej Ukrainy.
Na liście znalazły się m.in. nazwiska 480 wojskowych, ponad 500 policjantów, ok. 100 prokuratorów i sędziów, 50 ziemian, 35 adwokatów i wielu urzędników. Ofiarami byli nie tylko mężczyźni, lecz także kobiety. Część zabitych miała pochodzenie żydowskie i ukraińskie.
Wśród zamordowanych więźniów było wielu wybitnych Polaków, którzy aktywnie uczestniczyli w życiu przedwojennej Rzeczpospolitej.

Ukraińska lista katyńska

Jeńcy z obozu w Starobielsku byli przewożeni przez Rosjan do siedziby Zarządu NKWD w Charkowie przy ul. Dzierżyńskiego 13.
Mord odbywał się nocami w piwnicy tego budynku.
Jeniec był rewidowany, zabierano mu bagaż i płaszcz, wiązano mu ręce od tyłu. Następnie, w małym pomieszczeniu bez okien, dokonywano weryfikacji personaliów zatrzymanego.
Oprawcy zabijali jeńców strzałem w kark.
Do maja 1940 roku zamordowano w taki sposób 3820 polskich obywateli.
Zwłoki jeńców przewożono do niedalekiej, ok. półtora kilometra, wsi Piatichatki. Tam zakopywano je w przygotowanych po obu stronach żużlowej drogi dołach.

Charków i Piatichatki

Z obozów w Kozielsku, Ostaszkowie i Starobielsku ocalało ogółem 395 jeńców &#8211; 205 z Kozielska, 112 z Ostaszkowa i 78 ze Starobielska. Z różnych przyczyn (m.in. na polecenie wywiadu NKWD, w wyniku interwencji ambasady niemieckiej) zostali oni wykreśleni z &#8222;list śmierci&#8221;. Przewieziono ich najpierw do obozu w Pawliszczew Borze w obwodzie smoleńskim, a potem do obozu w Griazowcu.
W sierpniu 1941 roku, po wybuchu wojny niemiecko-sowieckiej i podpisaniu między Polską z ZSRR układu Sikorski-Majski, do Griazowca przybył uwolniony z więzienia na Łubiance gen. Władysław Anders. 
Otrzymał on właśnie nominację na stanowisko dowódcy powstającej w ZSRR Armii Polskiej.
&#8222;»Wy jesteście trzonem polskiej armii«, powiedział wtedy do nas&#8221;, wspominał w Polskim Radiu ks. Zdzisław Peszkowski, jeniec Kozielska. &#8222;A myśmy zakrzyknęli: »Panie generale, a gdzie reszta? Gdzie oni są wszyscy?«&#8221;.

mk-2395-a

MK 2395 A

mk-771-10_f

MK 771-10_F

Griazowiec

Jeńcy z obozu w Ostaszkowie byli przewożeni przez Rosjan do siedziby Zarządu NKWD obwodu kalinińskiego (Kalinin, dzisiejszy Twer, ul. Sowiecka 6).
Mord dokonywał się nocami w podziemiach tego gmachu.&lt;/p
Przywiezionych z Ostaszkowa wprowadzano pojedynczo najpierw do tzw. &#8222;czerwonej świetlicy&#8221;, w której sprawdzano personalia. Następnie enkawudziści zakładali jeńcowi kajdanki i przeprowadzali go do sąsiedniej celi.
By zagłuszyć strzały, Sowieci obili wojłokiem (rodzajem filcu) drzwi wychodzące na korytarz. Ściany celi, w której rozstrzeliwano jeńców, również były wyciszone.
Jeńców mordowano strzałem w potylicę.
Do 22 maja 1940 roku zamordowano w ten sposób 6311 polskich obywateli. Średnio około 250 osób każdej nocy.
Przy pomocy specjalnie sprowadzonej z Moskwy koparki Sowieci przygotowali – 32 km od Kalinina, w rejonie wsi Miednoje –  doły. Do nich zwożono, każdego ranka, zwłoki zamordowanych.

Kalinin (Twer) i Miednoje

Jeńcy z Kozielska byli transportowani koleją do oddalonej kilkanaście kilometrów od Smoleńska stacji Gniezdowo. Tam na otoczonym przez uzbrojonych enkawudzistów placu umieszczano kolejne grupy oficerów w samochodzie (autobusie) więziennym i przewożono do oddalonego o ok. 3 km uroczyska Kozie Góry w Lesie Katyńskim.
Funkcjonariusze NKWD zabijali jeńców strzałem w tył głowy. Odbywało się to bezpośrednio nad wykopanym wcześniej wielkim rowem – rozstrzeliwani byli prawdopodobnie obezwładniani (trzymani po obu stronach pod ramiona), część zamordowanych miała związane z tyłu ręce, część: zarzucone płaszcze na głowę. Kilka osób miało zakneblowane usta.
Przypuszcza się, że jeńcy z obozu w Kozielsku byli również zabijani w podziemiach willi wypoczynkowej NKWD znajdującej się na terenie Lasu Katyńskiego, a także w piwnicy smoleńskiego NKWD.   
Do 11 maja 1940 roku zamordowano 4421 osób.
W archiwum RWE zachowały się wspomnienia Stanisława Swianiewicza – jedynego ocalałego jeńca z transportu polskich oficerów do Katynia. Odseparowano go w ostatniej chwili od pozostałych.
Jak się miało okazać, stało się tak na polecenie wywiadu NKWD. Być może Sowieci widzieli w Stanisławie Swianiewiczu, cenionym profesorze ekonomii, potencjalnego informatora na temat gospodarki III Rzeszy (po kilkumiesięcznym śledztwie skazano go na 8 lat łagru za &#8222;szpiegostwo&#8221;).

en_01192136_3969-1

EN_01192136_3969 (1)

126662699-2

126662699 (2)

Katyń

W więzieniach w Brześciu, Pińsku, Baranowiczach i Wilejce (na terenach II RP okupowanych przez ZSRR) NKWD przetrzymywało tysiące polskich obywateli. Decyzją najwyższych władz sowieckich z 5 marca 1940 roku mieli oni zostać, wraz z jeńcami trzech obozów specjalnych NKWD oraz więźniami z tzw. Zachodniej Ukrainy, rozstrzelani.    
Zatrzymanych przewożono do więzienia w Mińsku. Najprawdopodobniej tam zostali zamordowani.
Wciąż nieznane są miejsca pochówku tych więźniów. Być może jednym z nich jest las w Kuropatach na przedmieściach Mińska. Według różnych szacunków w tamtejszych &#8222;dołach śmierci&#8221; spoczywa od kilkudziesięciu tysięcy do 250 tys. ofiar NKWD – głównie Białorusinów, ale także m.in. Polaków. Być może to tam właśnie znajdują się prochy ofiar z białoruskiej listy katyńskiej, czyli więźniów z tzw. Zachodniej Białorusi zamordowanych przez Sowietów.
Szacowaną liczbę zamordowanych z więzień Brześcia, Pińska, Baranowicz i Wilejki – 3870 – podaje się pośrednio, za notatką z 1959 roku szefa KGB Aleksandra Szelepina. Wynikało z niej, że na podstawie decyzji z 5 marca 1940 roku rozstrzelano, oprócz jeńców z trzech obozów specjalnych, 7305 obywateli II RP przetrzymywanych w więzieniach tzw. Zachodniej Ukrainy i Białorusi. Liczba ofiar z tzw. ukraińskiej listy katyńskiej jest znana: 3435 osób.
Kwestia tzw. białoruskiej listy katyńskiej wciąż uchodzi za jedną z największych tajemnic katyńskiej zbrodni.

Białoruska lista katyńska

Zrujnowane zabudowania przejętego przez Sowietów męskiego klasztoru prawosławnego (słynnego w XIX w. ośrodka religijnego, bywał tu m.in. Fiodor Dostojewski). Obóz składał się z części głównej – otoczonego 3-metrowym murem, zasiekami z drutu kolczastego terenu z czterema cerkwiami i m.in. budynkami gospodarczymi – oraz z oddalonej o ok. pół kilometra dawnej pustelni (&#8222;skitu&#8221;).
W części głównej obozu, w jednej ze zniszczonych świątyń, urządzono kuchnię. Inna świątynia pełniła funkcję magazynu, w dwóch kolejnych – wypełnionych ciasno pryczami – spali jeńcy.
Liczba jeńców: 
4599 (stan na 1.04.1940)

wincenty-wolk-1-1

Wincenty Wołk (1) (1)

Obóz w Kozielsku

Mieścił się na wyspie Stołbnyj na jeziorze Seliger, w budynkach poklasztornych związanych z kultem XVI-wiecznego pustelnika świętego Nila (przez kilka stuleci był to ważny ośrodek pielgrzymkowy w Rosji, przyjeżdżali tu m.in. carowie). W 1. poł. XX w. monastyr przejęli bolszewicy.
Wyspę łączył z lądem 120-metrowy drewniany most zbudowany rękami polskich jeńców.
Zabudowania – otoczone murem, wzmocnionym drewnianym płotem i zasiekami z drutu kolczastego – składały się m.in. ze zniszczonych cerkwi oraz dawnych pomieszczeń gospodarczych. Jeńcy (nie wszyscy) dopiero na przełomie 1939 i 1940 roku dostali sienniki i koce.
Liczba jeńców: 
6364 (stan na 1.04.1940)

ostaszkow

Ostaszkow

Obóz w Ostaszkowie

Na obóz składały się zaniedbane budynki byłego żeńskiego klasztoru prawosławnego. Obszar otoczony był 1,7-metrowym murem, zasiekami z drutu kolczastego. Jeńcy spali m.in. w dawnej sali cerkiewnej (zwanej &#8222;Szanghajem&#8221; albo &#8222;cyrkiem&#8221;) na wielopiętrowych pryczach. Własnymi siłami wznieśli kuchnię, łaźnię, latryny. Zorganizowali również obozowy szpital, w którym pracowali głównie więzieni polscy lekarze.
Liczba jeńców: 
3894 (stan na 1.04.1940)

starobilsk_monastry

Starobilsk_monastry

Obóz w Starobielsku

Pierwszy transport jeńców z Kozielska do Gniezdowa (koło Smoleńska) rozpoczął się 3 kwietnia 1940 roku. 74 uwięzionych przewieziono z obozu na stację kolejową. Odjazd pociągu nastąpił dzień później, o 3 w nocy. Trasa liczyła około 250 km.
Przetrzymywanych w obozach specjalnych NKWD Polaków przewożono koleją, w wagonach więziennych zwanych &#8222;stołypinkami&#8221; (od nazwiska Piotra Stołypina, premiera i ministra spraw wewnętrznych Rosji w latach 1906-11, który wprowadził te wagony do użytku).
&#8222;Stołypinki&#8221;, zamykane na kraty, podzielone były na &#8222;przedziały&#8221;, mieszczące osiem osób, choć często upychano tam więcej jeńców.

pap_20110408_28e-1

pap_20110408_28E (1)

126662700-2

126662700 (2)

Transport z Kozielska

4 kwietnia 1940 roku miał miejsce pierwszy kolejowy transport jeńców z obozu w Ostaszkowie do Kalinina (obecnie Twer). Trasa liczyła ok. 200 km.
Rano w każdym z obozowych bloków funkcjonariusze NKWD wyczytywali nazwiska osób, które danego dnia miały opuścić obóz w Ostaszkowie. Na spakowanie się dawano pół godziny.
Odjeżdżających grupowano w sali kinowej urządzonej w dawnej cerkwi. Po ścisłej rewizji przeprowadzano ich w kierunku miasta, na stację kolejową.
W archiwum Polskiego Radia zachowały się wspomnienia jednego z ocalałych jeńców Ostaszkowa – młodego policjanta Stefana Suchego, któremu dało się uciec, wraz z kolegą, w czasie transportu.

ostaszkow-4

Transport z Ostaszkowa

Transporty jeńców ze Starobielska do Charkowa odbywały się między 5 kwietnia a 12 maja 1940 roku. Rosjanie celowo, różnymi sposobami, wzniecali wśród Polaków nadzieję co do ich dalszych losów. Jak pisał we &#8222;Wspomnieniach starobielskich&#8221; Józef Czapski, obozowe władze rozsiewały na przykład wieści, że Sowieci przekażą Polaków aliantom, wyślą do Francji, &#8222;byśmy tam mogli się bić&#8221;.
&#8222;Raz obudzono nas w nocy, pytając się, kto włada językiem rumuńskim i greckim. Jakie to szalone nadzieje w nas wzbudzało&#8221;, podkreślał w radiowej rozmowie Józef Czapski.

Transport ze Starobielska

&#8222;Tatuś został aresztowany 9 XII 1939 r. Nas wywieziono do Rosji 13 IV 1940 r. Wywieziono dlatego, że tatuś był oficerem rezerwy&#8221;. (ze wspomnień Aleksandra S., w 1940 roku 9-latka)
Tereny II Rzeczpospolitej zajęte przez Sowietów we wrześniu 1939 roku miały w zamyśle Stalina zostać &#8222;oczyszczone&#8221; z wszelkich śladów polskości. Biologicznemu wyniszczeniu narodu polskiego miały służyć deportacje – przymusowe przesiedlenia obywateli II RP w głąb ZSRR.
W latach 1940-1941 władze sowieckie dokonały czterech wielkich operacji deportacyjnych z ziem polskich: w lutym, kwietniu i czerwcu 1940 oraz w maju-czerwcu 1941 roku. 
Druga z tych operacji, przeprowadzona w nocy z 12 na 13 kwietnia 1940 roku, objęła m.in. rodziny osób, które przebywały w sowieckich więzieniach lub obozach jenieckich. Stało się na to na podstawie uchwały z 2 marca 1940 roku – „O ochronie granicy państwowej w zachodnich obwodach USRS i BSRS” – podjętej przez Biuro Polityczne KC WKP(b). W myśl tego dokumentu należało do 15 kwietnia 1940 roku deportować na 10 lat do północnego Kazachstanu rodziny m.in. „byłych oficerów armii polskiej, policjantów, służby więziennej, żandarmów, wywiadowców”. Chodziło o bliskich tych, których w tym samym czasie zaczęto wywozić z więzień NKWD oraz z obozów jenieckich w Kozielsku, Ostaszkowie i Starobielsku, by zamordować ich w Katyniu czy w Charkowie.
Deportacja z kwietnia 1940 roku dotknęła ok. 61 tys. osób, głównie kobiety, dzieci oraz osoby w podeszłym wieku. Doświadczyli oni najpierw gwałtownego wyrwania z własnych domów (czasami Sowieci dawali godzinę na spakowanie się), a następnie kilkutygodniowej podróży wagonami towarowymi, przeprowadzonej w skrajnie prymitywnych warunkach. Podobne warunki, połączone z surowym klimatem, panowały u celu tego nieludzkiego transportu.
Wysiedlonych, wywodzących się przeważnie ze środowisk ziemiańskich i inteligenckich, skierowano do wyczerpującej pracy w wielkich gospodarstwach rolnych czy przy budowie linii kolejowych.
Wśród deportowanych znalazła się m.in. rodzina Marcelego Niemczyckiego – policjanta ze Stanisławowa, jeńca Ostaszkowa zamordowanego w Kalininie. Do Kazachstanu wywieziono jego żonę Zofię wraz z pięcioletnią córką Janiną i starszym synem Władysławem.
Józef Czapski we „Wspomnieniach starobielskich” przywoływał z kolei historię por. inż. Stanisława Skwarczyńskiego, którego żonę (będącą wówczas w ciąży), córeczkę i starszych rodziców Sowieci wywieźli w głąb Rosji. Ojciec uwięzionego w obozie jeńca oraz nowo narodzone dziecko zmarli w Kazachstanie. Sam por. Skwarczyński został zamordowany w Charkowie.

Deportacja rodzin ofiar zbrodni katyńskiej

&#8222;Tatuś został aresztowany 9 XII 1939 r. Nas wywieziono do Rosji 13 IV 1940 r. Wywieziono dlatego, że tatuś był oficerem rezerwy&#8221;. (ze wspomnień Aleksandra S., w 1940 roku 9-latka)
Tereny II Rzeczpospolitej zajęte przez Sowietów we wrześniu 1939 roku miały w zamyśle Stalina zostać &#8222;oczyszczone&#8221; z wszelkich śladów polskości. Biologicznemu wyniszczeniu narodu polskiego miały służyć deportacje – przymusowe przesiedlenia obywateli II RP w głąb ZSRR.
W latach 1940-1941 władze sowieckie dokonały czterech wielkich operacji deportacyjnych z ziem polskich: w lutym, kwietniu i czerwcu 1940 oraz w maju-czerwcu 1941 roku. 
Druga z tych operacji, przeprowadzona w nocy z 12 na 13 kwietnia 1940 roku, objęła m.in. rodziny osób, które przebywały w sowieckich więzieniach lub obozach jenieckich. Stało się na to na podstawie uchwały z 2 marca 1940 roku – „O ochronie granicy państwowej w zachodnich obwodach USRS i BSRS” – podjętej przez Biuro Polityczne KC WKP(b). W myśl tego dokumentu należało do 15 kwietnia 1940 roku deportować na 10 lat do północnego Kazachstanu rodziny m.in. „byłych oficerów armii polskiej, policjantów, służby więziennej, żandarmów, wywiadowców”. Chodziło o bliskich tych, których w tym samym czasie zaczęto wywozić z więzień NKWD oraz z obozów jenieckich w Kozielsku, Ostaszkowie i Starobielsku, by zamordować ich w Katyniu czy w Charkowie.
Deportacja z kwietnia 1940 roku dotknęła ok. 61 tys. osób, głównie kobiety, dzieci oraz osoby w podeszłym wieku. Doświadczyli oni najpierw gwałtownego wyrwania z własnych domów (czasami Sowieci dawali godzinę na spakowanie się), a następnie kilkutygodniowej podróży wagonami towarowymi, przeprowadzonej w skrajnie prymitywnych warunkach. Podobne warunki, połączone z surowym klimatem, panowały u celu tego nieludzkiego transportu.
Wysiedlonych, wywodzących się przeważnie ze środowisk ziemiańskich i inteligenckich, skierowano do wyczerpującej pracy w wielkich gospodarstwach rolnych czy przy budowie linii kolejowych.
Wśród deportowanych znalazła się m.in. rodzina Marcelego Niemczyckiego – policjanta ze Stanisławowa, jeńca Ostaszkowa zamordowanego w Kalininie. Do Kazachstanu wywieziono jego żonę Zofię wraz z pięcioletnią córką Janiną i starszym synem Władysławem.
Józef Czapski we „Wspomnieniach starobielskich” przywoływał z kolei historię por. inż. Stanisława Skwarczyńskiego, którego żonę (będącą wówczas w ciąży), córeczkę i starszych rodziców Sowieci wywieźli w głąb Rosji. Ojciec uwięzionego w obozie jeńca oraz nowo narodzone dziecko zmarli w Kazachstanie. Sam por. Skwarczyński został zamordowany w Charkowie.

Mapa zbrodni

Biografie katyńskie

forum-0428284555-1-2

forum-0428284555-1

forum-0428343245-2-2

forum-0428343245-2

forum-0428343508-1

forum-0428343508 (1)

forum-0428510344-2-2

forum-0428510344-2

forum-0428510361-2-2

forum-0428510361-2

forum-0428522585-1-2

forum-0428522585-1

Ofiarami tej zbrodni byli zarówno ci, którzy wywalczyli dla Polski niepodległość, a potem zbudowali państwo od podstaw, jak i ci, którzy urodzili się już w niepodległej Polsce (PR, 2008)

en_00980589_0012-1

EN_00980589_0012 (1)

Zbrodnia katyńska miała na celu zgładzenie znacznej części kadry polskiego wojska, eksterminację polskiej inteligencji. Chodziło o pozbycie się ludzi, którzy byliby zarzewiem sprzeciwu wobec sowieckiej władzy. Którzy mogliby odbudować suwerenną Polskę. Wśród motywów tego ludobójstwa wymienia się również zemstę Stalina: za przegraną przez Sowietów wojnę 1919-1921 roku.
Za każdym z prawie 22 tysięcy zamordowanych stoi osobna historia. Każda &#8222;biografia katyńska&#8221; mogłaby stać się tematem osobnej opowieści. Przedstawiamy zaledwie kilkanaście  z nich – powstałych na kanwie radiowych wspomnień – pamiętając, że to tylko mały fragment wielkiej całości.

Elita narodu

forum-0427081055-1-1

forum-0427081055 (1) (1)

Urodził się w 1910 roku w Warszawie. Jego jednostką był 10 dywizjon taborów w Radzyminie. W 1932 roku ukończył Szkołę Podchorążych Rezerwy Piechoty w Zambrowie. Był urzędnikiem Izby Skarbowej w Warszawie.
Marzył, by zająć się dyplomacją. Tuż przed wojną ukończył Szkołę Nauk Politycznych i od września 1939 roku miał rozpocząć pracę w ministerstwie spraw zagranicznych. Został uwięziony w Starobielsku i zamordowany w Charkowie.

Wspominałam spędzone z nim piękne chwile. Był delikatny i czuły, ślicznie tańczył. Żałowałam, że nie może zobaczyć naszego synka, bo bardzo pragnął mieć syna. (PR, 2010)

adam-sulkowski-1

Adam Sułkowski (1)

Urodził się w 1906 roku w Sosnowcu. W 1931 roku zdobył dyplom inżyniera rolnictwa na Uniwersytecie Jagiellońskim. Po ukończeniu studiów pracował w majątkach ziemskich, był też instruktorem Organizacji Gospodarstw Rolnych przy Okręgowym Towarzystwie Organizacji Kółek Rolniczych w Lublinie.
Zmobilizowany w 1939 roku jako podporucznik kawalerii, w grudniu trafił do sowieckiego obozu w Starobielsku. Zamordowano go w Charkowie.

W latach dziecięcych ciągle czekałam na ojca. Zastanawiałam się, jak zmienił się jego wygląd, wyobrażałam sobie, że nagle zadzwoni, pojawi się pod drzwiami. (PR, 2010)

stanislaw-dela-w-garniturze-1

Stanisław Dela w garniturze (1)

stanislaw-dela-w-garniturze-2

Stanisław Dela w garniturze (2)

stanislaw-dela-z-z%cc%87ona%cc%a8-halina%cc%a8

Stanisław Dela z żoną Haliną

Urodził się w 1914 roku w Turowie. W 1934 roku został absolwentem Państwowej Szkoły Drogowej w Warszawie. Odbył także kurs podchorążych rezerwy 20 Dywizji Piechoty w Baranowiczach. Od 1937 pracował w Wydziale Gospodarczo-Budowlanym Zakładów w Starachowicach. Z żoną Wandą miał córkę Danutę.
Jako podporucznik 78 Pułku Piechoty ostał osadzony w obozie w Kozielsku, a następnie zabity przez Rosjan w Katyniu.

Napisał do swojej żony: "przypuszczam, że niedługo będziemy znów razem. Strasznie tęsknię za Wami". Potem nie mieliśmy już o nim żadnej wiadomości. (PR, 2010)

franciszek-kacprzak-1

Franciszek Kacprzak (1)

Urodziła się w 1908 roku w Charkowie. Była córką gen. Józefa Dowbor-Muśnickiego, dowódcy powstania wielkopolskiego. Studiowała w konserwatorium muzycznym, ale jej największą pasją było latanie. Podczas kursów lotniczych poznała instruktora pilotażu Mieczysława Lewandowskiego. Pobrali się w 1939 roku.
Więziona najpierw w Ostaszkowie, potem w Kozielsku, została zastrzelona w Katyniu. Była jedyną kobietą wśród ofiar zbrodni katyńskiej.

Zaraz po ślubie wróciła do domu, mąż później dojechał ze swojej jednostki. Nie zdążył się z nią zobaczyć. Gdy przyjechał, Janina była już w pociągu na wschód. (PR, 2010)

janina-lewandowska-1

Janina Lewandowska (1)

janina-lewandowska-2

Janina Lewandowska (2)

Urodził się w 1902 roku w majątku Rzeczyca niedaleko Rawy Mazowieckiej. Walczył z bolszewikami w 1920 roku, potem wyjechał do Belgii na studia techniczne i został dyrektorem szkoły samochodowej w Wilnie.
Od 1937 roku pracował w urzędzie wojewódzkim w Białymstoku. W sierpniu 1939 roku został zmobilizowany z zadaniem przeprowadzenia ewakuacji urzędu. Został wzięty do rosyjskiej niewoli w Wilnie i uwięziony w Kozielsku, a następnie zabity w Katyniu.

Miałam pięć lat, gdy go straciłam. Pamiętam fragmenty z Białegostoku, spacer z ojcem po parku, gdy zbierałam fiołki, i lato w 1939 roku spędzone w Druskiennikach. (PR, 2010)

marian-sitarski-1

Marian Sitarski (1)

Urodził się 1901 roku w Piątku pod Łęczycą. Po ukończeniu liceum w 1920 roku zaciągnął się do wojska, by walczyć z bolszewikami. Po wojnie ukończył prawo i psychologię na Uniwersytecie Poznańskim. Przez wiele lat pracował jako nauczyciel w Instytucie Głuchoniemych i Ociemniałych w Warszawie. Miał żonę i troje dzieci.
Podporucznikiem rezerwy był od 1929 roku. Pojmany przez Rosjan, został osadzony w Kozielsku, a następnie zamordowany w Katyniu.

Byłem za mały, by pamiętać ojca. Znam go tylko z opowieści mamy. Wychodząc na wojnę, podobno mówił, że niedługo wojna się skończy i że wróci do domu. (PR, 2010)

kazimierz-grabowski-1-1

Kazimierz Grabowski (1) (1)

kazimierz-grabowski-2

Kazimierz Grabowski (2)

kazimierz-grabowski-z-z%cc%87ona%cc%a8

Kazimierz Grabowski z żoną

Urodził się w 1904 roku w Kraszewicach pod Kaliszem. Jako 16-letni ochotnik brał udział w wojnie z bolszewikami. W 1922 roku został nauczycielem w szkole powszechnej w podkaliskiej wsi Kościelna. Studiował w Państwowym Instytucie Pedagogiki Specjalnej, odbył także kurs w Szkole Podchorążych Rezerwy Piechoty.
Zmobilizowany w 1939 roku brał udział w obronie Lwowa. Rosjanie uwięzili go w Starobielsku i zamordowali w Charkowie.

Pamiętam, jak we wrześniu 1939 roku odprowadzaliśmy ojca do furtki. Nie było płaczu. Powiedziałem: dobrze, że tam jedziesz, bo razem z innymi nas obronisz. (PR, 2010)

leon-hofman-_1_

Leon-Hofman-_1_

leon-hofman-_2_

Leon-Hofman-_2_

Urodził się w 1895 roku w Warszawie. W 1915 roku został wcielony do rosyjskiej armii. Ukończył szkołę oficerską w Tyflisie. W 1919 roku wstąpił jako ochotnik do Wojska Polskiego w 1919 roku i walczył z bolszewikami w załodze pociągu saperskiego.
W sierpniu 1939 roku organizował wyjazdy pociągów pancernych na front. 19 września 1939 roku oddziały, w których służył, zostały rozbite przez Armię Czerwoną. Wzięty do niewoli, został przewieziony do Starobielska, a następnie zastrzelony w Charkowie.

Zobaczyłem ojca wśród pojmanych oficerów odgrodzonych drutami. Pożegnałem go, ucałowaliśmy się. Powiedział: "Tadeusz, pamiętaj, opiekuj się matką". (PR, 2010)

ludwik-pienkowski-1

Ludwik-Pieńkowski (1)

Urodził się w 1890 roku w majątku Zmysłów pod Poznaniem. W 1914 roku skończył Techniczną Szkołę Radiową w Berlinie i został wcielony do niemieckiej armii jako telegrafista. W 1918 roku przyłączył się do powstania wielkopolskiego. Po odzyskaniu niepodległości był jednym z nielicznych polskich ekspertów od komunikacji radiowej. Prowadził w Wojsku Polskim szkolenia z radiotelegrafii i budował radiostację w Raszynie.
Wzięty do niewoli i osadzony w Kozielsku, został zamordowany przez Rosjan w Katyniu.

Powiedział, że idzie na wojnę, która potrwa najwyżej trzy miesiące. Pamiętam ojca jako mojego wielkiego przyjaciela. Brakowało mi go przez całe życie. (PR, 2010)

maksymilian-zagierski-_1_

Maksymilian-Zagierski-_1_

maksymilian-zagierski-_2_

Maksymilian-Zagierski-_2_

Urodził się w 1908 roku w Warszawie. W Państwowej Szkole Budowlanej uzyskał dyplom technika budowlanego. Pracował jako zawiadowca na stacji PKP Kraków Główny. W 1934 roku ożenił się z Antoniną Gzyr. Mieli dwoje dzieci &#8211; syna Andrzeja oraz córkę Stanisławę, urodzoną w listopadzie 1939 roku. Ojciec nigdy jej nie zobaczył.
Zmobilizowany w 1939 roku, po 17 września trafił do niewoli sowieckiej. Rosjanie osadzili go w obozie w Kozielsku, a potem zamordowali w Katyniu.

Mama wspominała tatę jako najlepszego człowieka na świecie. Okres ich małżeństwa, choć trwał zaledwie kilka lat, był dla niej najpiękniejszy w życiu. (PR, 2010)

stanislaw-jakubicz-_1_

Stanisław-Jakubicz-_1_

stanislaw-jakubicz-_2_

Stanisław-Jakubicz-_2_

Porucznik Stefan Sobolewski urodził się w 1901 roku w Kielcach. Ukończył Szkołę Podoficerską Polskiej Organizacji Wojskowej. W 1918 roku wstąpił do Wojska Polskiego i walczył w wojnie polsko-bolszewickiej. Po wojnie ukończył wydział mechaniczny na Politechnice Warszawskiej i był dyrektorem Drukarni Polskiej w Warszawie.
W 1939 roku został zmobilizowany jako porucznik I pułku artylerii przeciwlotniczej. Rosjanie uwięzili go w obozie w Starobielsku, potem zastrzelili w Charkowie.

Prosiłam ojca, żeby został. Odpowiedział: "córeczko, ja jestem oficerem i mam swój przydział, ale my jeszcze się spotkamy". Wtedy po raz ostatni się do niego przytuliłam. (PR, 2010)

stefan-sobolewski-1_1

Stefan Sobolewski (1)_1

stefan-sobolewski-_4_

Stefan-Sobolewski-_4_

stefan-sobolewski-2_1

Stefan Sobolewski (2)_1

stefan-sobolewski-3_1

Stefan Sobolewski (3)_1

Urodził się 1909 roku w Łużkach w województwie wileńskim (dziś to teren Białorusi). W 1934 roku ukończył Szkołę Podchorążych Artylerii w Toruniu. Był instruktorem w Mazowieckiej Szkole Podchorążych Rezerwy Artylerii w Zambrowie.
Z Ojcumiłą Gancarz ożenił się w 1938 roku. Na trzy miesiące przed jego śmiercią urodziła się ich córka Witomiła. Osadzony w Kozielsku zdążył wysłać z sowieckiej niewoli tylko jeden list. Zamordowano go w Katyniu.

Był bardzo dobrym człowiekiem, idealnym. Bardzośmy się kochali. Najlepszy dowód, że nie wyszłam drugi raz za mąż. Zostałam mu wierna do końca. (PR, 2010)

wincenty-wolk-3_1

Wincenty Wołk (3)_1

wincenty-wolk-2_1

Wincenty Wołk (2)_1

wincenty-wolk-1_1

Wincenty Wołk (1)_1

Urodził się w 1907 roku w Żurawnie na ziemi lwowskiej. W 1930 roku ukończył studia na Wydziale Prawa Uniwersytetu Poznańskiego. W 1934 roku został zastępcą prokuratora w Sądzie Okręgowym w Gnieźnie, a 1 stycznia 1939 roku objął stanowisko wiceprokuratora w Sądzie Okręgowym w Warszawie.
We wrześniu 1939 roku wraz z rodziną i kilkudziesięcioma pracownikami sądu był ewakuowany na wschód. Aresztowany przez Rosjan w Dubnie, trafił do Kozielska, potem został zabity w Katyniu.

Bardzo dobrze pamiętam moment, kiedy nas ewakuowano i ojciec się żegnał. Zwrócił się wtedy do mnie: jesteś dzielny, pamiętaj, że masz się opiekować mamą. (PR, 2010)

wladyslaw-zaja%cc%a8czkowski_1

Władysław Zajączkowski_1

wladyslaw-zaja%cc%a8czkowski-z-dzieckiem_1

Władysław Zajączkowski z dzieckiem_1

Urodził się w 1893 roku w Kamionnej pod Węgrowem. Walczył w wojnie z bolszewikami. Ukończywszy studia na Politechnice Warszawskiej, pracował w Zarządzie Miejskim miasta stołecznego Warszawy.
W 1939 roku został powołany do wojska. Jeszcze pod koniec tego roku kuzyn Zygmunta Szklarzewskiego i znajomy żołnierz przekazywali rodzinie wieści o jego losach. Był więziony w Kozielsku, zastrzelony został w Katyniu.

Pamiętam sylwetkę i twarz ojca, ale nie pamiętam głosu. Był dowcipny i sympatyczny, miał świetne podejście do dzieci. Byłam z siostrą jego oczkiem w głowie. (PR, 2010)

zbrodnia
katyńska

ZBRODNIA
KATYŃSKA

zbrodnia katyńska

ZBRODNIA KATYŃSKA

zbrodnia
katyńska

ZBRODNIA
KATYŃSKA